Taşıma kapasitesi, bir nesnenin, ortamın veya sistemin belirli bir özelliğini ve işlevini koruyabildiği yüke veya kapasiteye karşılık gelen bir kavramdır (Çavuş, 2002; Göktuğ vd., 2013). Bu kavram, ilk kez 1936 yılında, bir gemide güvenli bir şekilde taşınabilecek kargo miktarını belirlemek amacıyla kullanılmıştır. Günümüze kadar, çeşitli disiplinler tarafından farklı bağlamlarda ele alınmıştır. Örneğin, ekoloji ve zooloji alanında, canlılar ve çevre arasındaki ilişki düzeyini açıklamak için (Gül ve Akten, 2005; Yusoh vd., 2021), mühendislik ve mimarlık alanında ise sistemlerin ve yapıların kapasitelerini belirlemek için (Çavuş, 2002) kullanılmıştır.
Taşıma Kapasitesi Sınıflandırması
Taşıma kapasitesi sınıflandırması; ekolojik (çevresel) taşıma kapasitesi, fiziksel taşıma kapasitesi, psikolojik taşıma kapasitesi, ekonomik taşıma kapasitesi ve sosyal (toplumsal) taşıma kapasitesi olmak üzere 5 başlıkta incelenmiştir.
1. Fiziksel Taşıma Kapasitesi
Fiziksel taşıma kapasitesi, bir destinasyonun doğal ve tarihi kaynaklarının, altyapı ve üstyapısının zarar görmeden ağırlayabileceği maksimum ziyaretçi sayısı olarak tanımlanmaktadır. Bir başka ifadeyle, bir bölgedeki tarihi yapılarda, anıt ve müzelerde, park, otopark, plaj gibi alanlarda yaşanabilecek yıpranmaların en üst sınırını ifade eder. Fiziksel taşıma kapasitesi, ziyaretçilerin rekreasyon alanlarını aşırı kullanımı, turizm tesislerinin doyum noktasına ulaşması, altyapı sistemlerinin yetersizliği nedeniyle oluşan çevre kirliliği, fiziksel ve ekolojik çevrede bozulmalar gibi sorunların ortaya çıkması ile de ilişkilidir.
Bu bağlamda, bir bölge veya alanda bulunabilecek faktörlerin (insan, bina, araç, otopark vb.) maksimum kullanım miktarını belirlemek, fiziksel taşıma kapasitesinin tespiti açısından önem taşımaktadır.
Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından fiziksel taşıma kapasitesini hesaplamak için;
FTK= A x Z/a x Rf
FTK: Fiziksel Taşıma Kapasitesi
A: Alan (Ziyaretçi kullanımı için mevcut alan (m2) veya yol uzunluğu
Z/a: Ziyaretçi/alan (Ziyaretçi başına düşen alan miktarı (z/m2) veya yol uzunluğu
Rf (Rotasyon faktörü): Alanda çalışma saatleri içerisinde yapılabilecek ziyaret sayıdır. Gün
içerisinde alanın açık olduğu süre (gs) / ortalama ziyaret süresi (zs)
2.Çevresel (Ekolojik) Taşıma Kapasitesi
Çevrenin ve çevresel değerlerin kalitesinde ve buna bağlı olarak ziyaretçi tatmininde istenmeyen bir değişime yol açmadan o bölge ya da ziyaret edilen yeri kullanan maksimum ziyaretçi sayısıdır. Maksimum kullanım seviyesi, maksimum ziyaretçi sayısı yerine kullanıldığında ise tanım yeniden şekillenmektedir. Buna göre çevresel taşıma kapasitesi bir bölge ya da ekosistemde çevresel değerlerde yenilenemeyen ve kabul edilebilir seviyenin altında yaşanan düşüşler meydana gelmeden önce etkinlikler ve sayılar itibarıyla sürdürülen maksimum rekreasyonel kullanım düzeyi olarak ifade edilmektedir.
3. Sosyal Taşıma Kapasitesi
Sosyal taşıma kapasitesi, yerel halkın ziyaret edilen yere gelen ziyaretçilere karşı gösterdikleri hoşgörü ve kabul düzeyini ifade eder. Diğer bir deyişle, bölgede bulunan ziyaretçilerin sayısının, yerel halkın rahatsızlık duymayacağı ve aralarında olumsuz bir etkileşim yaşanmayacağı maksimum seviyedir. Sosyal taşıma kapasitesi, yerel halkın tutum ve davranışları, ziyaretçilerin davranışları, kültürel etkileşim gibi unsurlar tarafından belirlenir.
4. Ekonomik Taşıma Kapasitesi
turizmin belirli bir bölge veya yöre ekonomisi üzerindeki etkilerini değerlendiren bir kavramdır. Mercan’a (2010) göre, bu kavram, turizmin o bölgede diğer ekonomik sektörlere kıyasla ne oranda baskın hale geldiğini ve turizm faaliyetlerinin o yöreye sağladığı ekonomik maliyet ile faydalar arasındaki dengeyi yansıtmaktadır. Yani turizmin bölgenin ekonomisi üzerindeki ağırlığını ve bu konudaki sürdürülebilirliğini ifade etmektedir. Çavuş (2002) ise, ekonomik taşıma kapasitesini, turizm faaliyetlerinin kabul edilebilir ekonomik maliyetleri ile olumsuz ekonomik etkilerinin sınırlarını belirleyen bir kavram olarak tanımlamaktadır. Dolayısıyla, turizmin o bölge ekonomisi üzerindeki olumsuz sonuçlarının kabul edilebilir seviyede kalmasını sağlayan kapasiteyi ifade etmektedir.
5. Psikolojik (Algısal) Taşıma Kapasitesi
Psikolojik taşıma kapasitesi, bir turizm bölgesinin ziyaretçiler tarafından kabul edilebilir veya tolere edilebilir minimum kullanım seviyesini ifade eder. Yani psikolojik taşıma kapasitesi, turizm bölgesinin ziyaretçiler için en düşük kabul edilebilir seviyeyi gösterir. Bu seviyenin altına düşüldüğünde, ziyaretçilerin memnuniyeti ve deneyimi olumsuz etkilenmeye başlar.
Kaynaklar
- Çavuş, Ş., 2002. Turistik Merkezlerin Taşıma Kapasiteleri ile Yaşam Evreleri Arasındaki İlişkiler ve Kuşadası Örneğinde Değerlendirme. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı Doktora Tezi, 380s. İzmir.
- Göktuğ, T. H., Yıldız, N. D., Demir, M. ve Bulut, Y. (2013). Taşıma Kapasitesi Kuramının Milli Parklarda Oluşum-Gelişim Ve Modellenme Süreci, Journal of the Faculty ofAgriculture, 44(2), 195-206.
- Gül, A., ve Akten, M. (2005). Korunan Doğal Alanlarda Rekreasyonel Taşıma Kapasitesi Ve Kavramsal Yaklaşımlar. Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu, 8- 10 Eylül Isparta, s:485-494.
